Το αίμα
Είναι ένας υγρός ιστός που κυκλοφορεί στα αγγεία με τη βοήθεια της καρδιάς. Έχει όγκο περίπου 5 λίτρα. Αποτελείται από:
Το πλάσμα (55%), το οποίο είναι νερό και μέσα του βρίσκονται διαλυμένες πρωτεΐνες, ορμόνες, άλατα και άλλες θρεπτικές ουσίες.
Τα έμμορφα στοιχεία (45%) τα οποία είναι τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια.
Χρησιμεύει για
τη μεταφορά του οξυγόνου, του διοξειδίου του άνθρακα,
τη μεταφορά των θρεπτικών ουσιών και των άχρηστων προϊόντων του μεταβολισμού
στην άμυνα του οργανισμού (με τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αντισώματα)
στην αιμόσταση (με τα αιμοπετάλια)
Συστατικά του αίματος
Ανοσία
Η άμυνα του οργανισμού εναντίον των παθογόνων μικροοργανισμών επιτυγχάνεται με ένα σύνολο μηχανισμών, οι οποίοι μπορούν να διακριθούν με βάση την ιδιότητά τους να έχουν γενικευμένη (μη ειδικοί αμυντικοί μηχανισμοί – φυσική ανοσία) ή εξειδικευμένη δράση (ειδικοί αμυντικοί μηχανισμοί – επίκτητη ανοσία).
Το σύνολο των μηχανισμών που διαθέτει ο οργανισμός για να αμύνεται σε βλαπτικούς παράγοντες που μπορούν να τον κάνουν να νοσήσει ονομάζεται ανοσία. Ο όρος ανοσία δηλώνει ακριβώς την απουσία νόσου (α-στερητικό – νόσος) και επικράτησε μετά την παρατήρηση ότι τα άτομα που παθαίνουν ορισμένα λοιμώδη νοσήματα δεν αρρωσταίνουν ξανά από τα ίδια νοσήματα έστω και αν ξανάρθουν σε επαφή με το μικροοργανισμό που τα προκάλεσε την πρώτη φορά.
1. Φυσική ανοσία: Eίναι οι αμυντικοί μηχανισμοί του οργανισμού, οι οποίοι λειτουργούν σε όλες τις περιπτώσεις χωρίς να είναι ειδικοί για κάποιο συγκεκριμένο μικροοργανισμό. Αυτοί είναι:
Το δέρμα που εμποδίζει αποτελεσματικά την είσοδο των μικροβίων στον οργανισμό και λόγω της δομής του και λόγω των ουσιών που παράγονται από τους σμηγματογόνους και τους ιδρωτοποιούς αδένες του.
Το συμπλήρωμα μια ομάδα είκοσι πρωτεϊνών στον ορό του αίματος με αντιμικροβιακή δράση.
Οι εκκρίσεις οργάνων. Το υδροχλωρικό οξύ του στομάχου καταστρέφει τα περισσότερα βακτηρίδια. Το σάλιο και τα δάκρυα περιέχουν λυσοζύμη που καταστρέφει το τοίχωμα των βακτηριδίων.
Οι βλεννογόνοι υμένες που καλύπτουν εσωτερικά τα κοίλα όργανα παράγουν βλέννα που παγιδεύει τους μικροοργανισμούς και όταν υπάρχουν και κροσσοί π.χ. βλεννογόνος αναπνευστικού συστήματος, με τη συνεχή τους κίνησή τους απομακρύνουν και τους αποβάλλουν από το σώμα.
Η φαγοκυττάρωση κατά την οποία τα φαγοκύτταρα (λευκά αιμοσφαίρια) ενεργοποιούνται μετά την εμφάνιση ενός παθογόνου μικροοργανισμού στο εσωτερικό του οργανισμού μας εγκλωβίζουν το μικροοργανισμό και τον καταστρέφουν.
2. Επίκτητη ανοσία: Αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα της έκθεσης του οργανισμού σε συγκεκριμένους παράγοντες (αντιγόνα) που είναι σε θέση λόγω της χημικής δομής να προκαλέσουν ειδική αντίδραση από το ανοσολογικό σύστημα (παραγωγή αντισωμάτων). Το ανοσολογικό σύστημα αποτελείται από τα πρωτογενή λεμφικά όργανα, που είναι ο μυελός των οστών και ο θύμος αδένας, και από τα δευτερογενή λεμφικά όργανα, που είναι οι λεμφαδένες, ο σπλήνας, οι αμυγδαλές και ο λεμφικός ιστός κατά μήκος του γαστρεντερικού σωλήνα.
Τα κύτταρα που απαρτίζουν το ανοσοβιολογικό σύστημα είναι κυρίως τα λεμφοκύτταρα, τα οποία ανήκουν στα λευκά αιμοσφαίρια. Τα λεμφοκύτταρα είναι κύτταρα μικρά, στρογγυλά, με σφαιρικό πυρήνα. Διακρίνονται σε δύο κύριες κατηγορίες, τα Τ-λεμφοκύτταρα και τα Β-λεμφοκύτταρα.
Διακρίνεται σε:
- Χυμική ανοσία: Ονομάζεται έτσι γιατί τα προϊόντα της ανοσολογικής αντίδρασης κυκλοφορούν στο αίμα και το εξωκυττάριο υγρό (στους χυμούς του σώματος). Στην περίπτωση αυτή η ανοσολογική αντίδραση επιτελείται με τα αντισώματα τα οποία παράγονται από τα Β-λεμφοκύτταρα που διαφοροποιούνται και ωριμάζουν στο μυελό των οστών.
- Κυτταρική ανοσία: Ονομάζεται έτσι γιατί τα προϊόντα της ανοσολογικής αντίδρασης είναι κύτταρα και συγκεκριμένα ευαισθητοποιημένα Τ-λεμφοκύτταρα. Τα Τ-λεμφοκύτταρα διαφοροποιούνται και ωριμάζουν στο θύμο αδένα και είναι απαραίτητα για την ολοκλήρωση της ανοσοβιολογικής απόκρισης.
Διακρίνεται σε:
- Ενεργητική ανοσία με βάση το αν τα αντισώματα παράγονται από τον ίδιο τον οργανισμό και μπορεί να ενεργοποιηθεί με δύο τρόπους:
- Να έλθει σε επαφή με ένα αντιγόνο που βρίσκεται στο περιβάλλον (φυσικός τρόπος).
- Να δεχτεί μια ποσότητα εμβολίου το οποίο περιέχει νεκρούς ή εξασθενημένους μικροοργανισμούς ή τμήματά τους (τεχνητός τρόπος).
- Παθητική ανοσία με βάση αν παρέχονται στον οργανισμό έτοιμα αντισώματα που έχουν παραχθεί από άλλο οργανισμό (ορός) ή γίνεται μεταφορά αντισωμάτων από τη μητέρα στο έμβρυο διαμέσου του πλακούντα ή αππό τη μητέρα στο εογνό διαμέσου του μητρικού γάλακτος.
Αντιγόνα
Τα αντιγόνα είναι ουσίες που όταν μπουν στον οργανισμό προκαλούν
- είτε τη δημιουργία αντισώματος,
- είτε την ενεργοποίηση λεμφοκυττάρων ειδικών γι’ αυτή την ουσία. Για να είναι μια ουσία αντιγονική θα πρέπει:
1) να έχει μεγάλο μοριακό βάρος (πάνω από 8000),
2) να είναι πρωτεΐνη ή πολυσακχαρίτης,
3) να έχει χημικές ομάδες στο μόριό της , που δεν υπάρχουν σε ουσίες του οργανισμού.
Αντισώματα
Τα αντισώματα είναι πρωτεΐνες (ανοσοσφαιρίνες) του αίματος, που παράγονται από τα Β-λεμφοκύτταρα μετά την είσοδο αντιγόνου στον οργανισμό.
Έχουν μοριακό βάρος 150000 – 900000. Τα αντισώματα αποτελούνται από 4 πολυπεπτιδικές αλυσίδες (2 βαριές και 2 ελαφριές).
Ανάλογα με τον τύπο των βαριών αλυσίδων διακρίνονται σε 5 ομάδες: IgA, IgM, IgD, IgE, IgG
Η αντίδραση του ανοσοβιολογικού μας συστήματος στην είσοδο κάθε αντιγόνου συνιστά την ανοσοβιολογική απόκριση, η οποία διακρίνεται σε πρωτογενή και δευτερογενή.
Η πρωτογενής ανοσοβιολογική απόκριση ενεργοποιείται κατά την πρώτη επαφή του οργανισμού με ένα αντιγόνο. Περιλαμβάνει τα εξής στάδια:
Η δευτερογενής ανοσοβιολογική απόκριση ενεργοποιείται κατά την επαφή του οργανισμού με το ίδιο αντιγόνο για δεύτερη (ή επόμενη) φορά. Στην περίπτωση αυτή ενεργοποιούνται τα κύτταρα μνήμης, ξεκινά αμέσως η έκκριση αντισωμάτων και έτσι δεν προλαβαίνουν να εμφανιστούν τα συμπτώματα της ασθένειας. Το άτομο δεν ασθενεί και πιθανότατα δεν αντιλαμβάνεται ότι μολύνθηκε.
Εμβολιασμός
Τα εμβόλια δρουν προκαλώντας την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος σε έναν ιό ή ένα βακτήριο. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται η «μνήμη» του ανοσοποιητικού συστήματος.
Η ανοσολογική αυτή μνήμη βοηθά τον οργανισμό να «θυμάται» τον συγκεκριμένο ιό ή βακτήριο, ώστε να μπορεί να προστατεύεται από αυτά και να προλαμβάνει τις ασθένειες που προκαλούν.
Τα εμβόλια περιέχουν μια εξασθενημένη ή αδρανοποιημένη (εξουδετερωμένη) μορφή του ιού ή του βακτηρίου ή ένα μικρό τμήμα του ιού ή του βακτηρίου που δεν μπορεί να προκαλέσει τη νόσο και ονομάζεται αντιγόνο.
Όταν το εμβόλιο χορηγείται σε ένα άτομο, το ανοσοποιητικό του σύστημα αναγνωρίζει το αντιγόνο ως «ξένο σώμα». Διεγείρει τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, ώστε να εξουδετερώσουν τον νοσογόνο ιό ή βακτήριο και να δημιουργήσουν αντισώματα εναντίον του.
Ομάδες αίματος
Το αίμα χωρίζεται σε διάφορες ομάδες, ανάλογα με την παρουσία ουσιών στην επιφάνεια των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Οι ουσίες αυτές ονομάζοται αντιγόνα . Ανακαλύφθηκαν από τον Karl Landsteiner το 1900 και πλέον γνωρίζουμε ότι κληρονομούνται από τους γονείς. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι το Α, το Β και το Rhesus.
Τα αντιγόνα Α και Β
Σύμφωνα με το αντιγονικό σύστημα ΑΒΟ όπως ονομάζεται διακρίνουμε 4 μεγάλες κατηγορίες ερυθρών αιμοσφαιρίων,
- αυτά που στην μεμβράνη τους έχουν το αντιγόνο Α,
- αυτά που έχουν το αντίγονο Β,
- αυτά που έχουν και το Α και το Β και τέλος
- αυτά που δεν έχουν κανένα από τα δύο αντιγόνα.
Σύμφωνα με αυτό το χαρακτηριστικό έχουμε 4 μεγάλες ομάδες αίματος:
1. Ομάδα Α που τα ερυθρά της αιμοσφαίρια έχουν το αντιγόνο Α.
2. Ομάδα Β που τα ερυθρά της αιμοσφαίρια έχουν το αντιγόνο Β.
3. Ομάδα ΑΒ που τα ερυθρά της αιμοσφαίρια έχουν και το αντιγόνο Α και το αντιγόνο Β.
4. Ομάδα Ο που τα ερυθρά της αιμοσφαίρια δεν έχουν ούτε το Α ούτε το Β.
Τα αντιγόνα τα λέμε συγκολλητινογόνα.
Παράλληλα στο πλάσμα υπάρχουν αντισώματα που καταστρέφουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια που έχουν το αντίστοιχο αντιγόνο. Δηλαδή,
- Άτομα της ομάδας Α έχουν στο πλάσμα τους αντισώματα Αντι -Β που καταστρέφουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια που έχουν συγκολλητινογόνο Β.
- Άτομα της ομάδας Β έχουν στο πλάσμα τους αντισώματα Αντι -Α που καταστρέφουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια που έχουν συγκολλητινογόνο Α.
- Άτομα της ομάδας ΑΒ δεν περιέχουν στο αίμα τους αντισώματα.
- Άτομα της ομάδας Ο περιέχουν στο αίμα τους και αντισώματα Αντι -Α και Αντι -Β.
Τα αντισώματα τα λέμε συγκολλητίνες
Αντιγόνα – Συγκολλητινογόνα
Αντισώματα – Συγκολλητίνες
Το αντιγόνο Rhesus
Η ομάδα Rhesus (Rh) αναφέρεται στο κατά πόσο το αντιγόνο Rh υπάρχει (Rh θετικό) ή δεν υπάρχει (Rh αρνητικό) στην επιφάνεια των ερυθρών αιμοσφαιρίων ενός ατόμου. Στη λευκή φυλή το 85% των ατόμων φέρουν το αντιγόνο στα ερυθρά τους.
Φυσιολογικά ούτε τα Rh (+) ούτε τα Rh (-) άτομα έχουν στο πλάσμα τους αντίστοιχες συγκολλητίνες Aντί -Rh. Αυτές όμως μπορεί να δημιουργηθούν στον οργανισμό ενός ατόμου αν συμβεί:
1. Μετάγγιση αίματος Rh θετικό σε άτομο Rh αρνητικό
2. Εγκυμοσύνη εμβρύου Rh θετικό από μητέρα Rh αρνητική.
Οπότε λέμε ότι τα άτομα των παραπάνω περιπτώσεων ευαισθητοποιήθηκαν στον παράγοντα Rh δηλαδή απέκτησαν Αντι -Rh συγκολλητίνες ή αντισώματα. Τα άτομα αυτά δεν θα παρουσιάσουν κάποια παθολογικά προβλήματα και οι συγκολλητίνες αυτές διατηρούνται για 1-2 χρόνια.
Σε επόμενη μετάγγιση…
Αν σε άτομο που είναι πλέον ευαισθητοποιημένο (Rh αρνητικός ασθενής πάρει Rh θετικό αίμα) χορηγηθεί ξανά Rh θετικό αίμα θα αναπτύξει ταχύτατα συγκολλητίνες Αντι -Rh και θα προκληθεί αντίδραση (αιμόλυση).
Αιμολυτική νόσος των νεογνών
Αν κατά τη διάρκεια μιας κύησης, το αίμα του έμβρυου που είναι Rh (+) και της μητέρας που είναι Rh (-), έρθουν σε επαφή, η μητέρα παράγει αντισώματα ώστε να προστατευτεί από τον παράγοντα Rh. Αυτά τα αντισώματα παραμένουν σε μικρό αριθμό αλλά αν αυτό επαναληφθεί με μια επόμενη εγκυμοσύνη η αντίδραση μπορεί να είναι εκρηκτική με την παραγωγή μεγάλης ποσότητας αντισωμάτων. Αυτά τα αντισώματα διαπερνούν το εμβρυοπλακουντιακό φράγμο και καταστρέφουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια του εμβρύου, προκαλώντας σοβαρή νόσο (Αιμολυτική νόσο)
Για να προληφθεί αυτό, στις εγκύους με Rh αρνητικό χορηγείται αντί D σφαιρίνη.
Αίμα
